Grein um vélsleðaslys eftir Halldór Arinbjarnarson

Ferðamennska á vélsleðum hefur verið vaxandi undanfarin ár en því miður eru slys henni tengd alltof algeng. Margt er hægt að gera til að fækka þessum slysum en það verður ekki gert nema að allir sem stunda vélsleðamennsku eða koma að henni á annan hátt leggist á eitt og vinni gegn þeim. Í nýjasta tölublaði tímaritsins Útiveru er að finna grein eftir Halldór Arinbjarnarson, stjórnarmann í Landssambandi íslenskra vésleðamanna (LÍV), þar sem hann veltir ástæðum vélsleðaslysa og hugsanlegum leiðum til úrbóta. Eftirfarandi samantekt er byggð á umræddri grein.

Hverjar eru ástæður vélsleðaslysa?
Í flestum vélsleðaslysum virðist á einhvern hátt vera um vanmat á aðstæðum og/eða aðgæsluleysi að ræða. Flest slysanna verða í björtu og góðu veðri og þeir sem lenda í slysunum virðast flestir hafa mikla reynslu af akstri vélsleða.

Hvaða hættur steðja að sleðamönnum?

• Algengustu slysin og jafnframt þau sem erfiðast er að ráða bót á er þegar ekið er fram af einhvers konar hengju eða brún. Mikil hætta er á alvarlegum meiðslum í slíkum slysum. Ökumaður kastast oft fram af sleðanum og fær högg á brjóstkassann með hættu á rifbrotum og innvortis meiðslum. Alvarleg bakmeiðsli eru einnig algengur fylgifiskur slíkra slysa. Einnig bera menn ósjálfrátt fyrir sig hendurnar eða þá halda enn um stýrið þegar höggið kemur á sleðann sem leiðir af sér úlnliðs- og handarbrot.
• Brattar brekkur hafa reynst mörgum sleðamanninum skeinuhættar. Þótt færið sé gott neðst í brekkunni er algengt að glæra svell sé þegar ofar dregur þannig að sleðinn missir allt grip. Með sífellt öflugri sleðum hefur hætta á slíkum slysum einnig aukist. Þessi staðreynd kallar á að menn noti kollinn á sér til að taka ákvarðanir í stað þess að sjá bara til hvað sleðinn kemst langt í brekkuna.
• Bröttum brekkum fylgir einnig snjóflóðahætta. Snjóflóð eru og munu alltaf verða ógn við þá sem ferðast um fjalllendi.
• Leikaraskapur eða ógætilegur akstur getur átt þátt í slysum. Flestir vélsleðar eru í eðli sínu leiktæki, smíðaðir til að fara hratt og komast brattar brekkur. Við góðar aðstæður er því eðlilegt að menn vilji spretta aðeins úr spori og auknum hraða fylgir aukin hætta.
• Vatn og krapi eru meðal óvina sleðamanna og hafa gert mörgum þeirra skráveifu.
• Íslenskt veðurfar er “ólíkindatól” og almenningur virðist ekki gera sér grein fyrir þeim gríðarlega mun sem er á veðurfari í byggð og óbyggðum. Vanmat á veðri getur reynst vélsleðafólki dýrkeypt, ekki síst þeim sem ætla bara “rétt að skreppa á sleða”. 

Hvað er hægt að gera?

Til að minnka líkur á slysum og svohægt sé að bregðast við þeim aðstæðumsem upp kunna að komaþurfa bæði sleði og ökumaður aðvera í topp standi.

Sleðinn

• Tíðarfar hérlendis ermeð þeim hætti að glæra hjarn ogsvell myndast mjög auðveldlega ogfyrirvaralítið. Vel negldur sleði er margfaltöruggara tæki en ónegldur og tryggja þarf að meiðar undir skíðum séu í lagi.
• Góð veifa á stöngaftan á sleðanum er sjálfsagðurbúnaður og nýtist sérlega vel efferðast þarf í slæmu veðri.
• Sjá þarf til þess að sleðinn séí góðu standi og nauðsynlegirvarahlutir með. Auka ganguraf kertum og varareim er lágmarksbúnaðurásamttilheyrandi verkfærum.

Ökumaður

• Ekki síst þarf ástand ökumannsins að vera í lagi. Hann þarf aðvera líkamlega í stakk búinn til aðtakast á við þær aðstæður sem uppkunna að koma.
• Skyndihjálparkunnátta þarf að vera fyrir hendi en það er því miður nokkuð semmargir trassa.
• Ölvun við akstur er auðvitað grafalvarlegt mál. Tölur um þátt ölvunar í vélsleðaslysum hérlendis eru ekki áreiðanlegar en tölur frá Skandinavíu segja sína sögu. Nýlega voru t.d. birtar tölur frá Finnlandi þar sem ölvun kom við sögu í um 80% vélsleðaslysa. Áfengi og akstur fara að sjálfsögðu aldrei saman, fólk þarf stöðugt að aka með 100% athygli.

   

• Það að vera einn á ferð eiga allir að varast jafnvel þótt ekki sé farið langt frá byggð.

Veður

• Það að fylgjast með veðurspá á að vera sjálfsagður hlutur allra sem ferðast á vélsleða.
• Reglur um hvað telst gott eða of slæmt veður til ferðalaga eru einfaldlega ekki til. Þá ákvörðun getur enginn tekið fyrir neinn. Nauðsynlegt er að gæta ýtrustu varúðar og reynslan er besti kennarinn í þessum efnum.

Hlífðar- og öryggisbúnaður
Notkun á viðeigandi hlífðar- og öryggisbúnaði er þáttur sem klárlega þarf að vera í lagi til að draga úr afleiðingum slysa og koma í veg fyrir þau. Viðeigandi öryggisbúnaður er jafn nauðsynlegur og sleðinn sjálfur. Hjálmurinn hefur verið staðalbúnaður allra sleðamanna í áratugi en fram á síðustu ár hefur hinn almenni sleðamaður nánast ekki notað neitt annað sem flokka má sem hlífðarbúnað, ef góður galli er undanskilinn. Á markaði er ýmis búnaður sem dregur úr afleiðngum slysa þegar þau verða og í vélsleðakeppnum gilda t.d. mjög strangar reglur um notkun slíks búnaðar, sem er til fyrirmyndar.

• LÍV ásamt fleirum hefur í vetur unnið að því að gera notkun á svokölluðum brynjum að jafn sjálfsögðum þætti og hjálmi. Brynjan verndar bæði brjóstkassa og bak en algengustu slysin eru þegar ekið er fram af brún. Þá skella menn gjarnan fram á stýrið og fá þung högg framan á brjóstkassann og þá kemur brynjan að góðum notum.
• Fatnaður þarf að vera í lagi. Gott er að vera í ull innst og yst í vatnsheldum galla. Leðurgallar hafa verið vinsælir og reynst vel en einnig má fá mjög góða galla úr gerfiefnum. Hafa ber í huga að allir geta lent í að þurfa að grafa sig í fönn einhverntímann.
• Sjúkrakassi, svefnpoki, einangrunardýna og vatnsheldur utanyfirpoki (varpoki) eða lítið tjald sem liggja má í utan dyra er búnaður sem allir ættu að hafa. Búnaður sem þessi getur skilið á milli lífs og dauða ef slys verður því þá kólna menn hratt.
• GPS-tæki og góð fjarskiptatæki (NMT-sími og VHF-talstöðvar) auka öryggið. En það er ekki bara nóg að eiga þessi tæki, menn þurfa að kunna á þau. Þá þekkingu geta menn sótt til t.d. LÍV og björgunarsveitanna. GPS-punktar af Netinu geta verið ágætir en hins vegar ættu menn að varast að nota punkta sem þessa í blindni því í þeim geta reynst villur. Tækin geta einnig bilað og þá skiptir öllu að kunna grundvallaratriðin í rötun, sem er notkun áttavita og korts.
• Snjóflóðaleitartæki eða ýlar eru að verða nokkuð almenn eign hjá þeim sleðamönnum sem stunda ferðalög en þessi tæki ætti einnig að nota í styttri ferðum. Einnig er mikilvægt að fólk æfi sig í notkun ýlanna og hafi skóflu og snjóflóðaleitarstöng meðferðis ef leita þarf að einhverjum.

Ferðareglur

• Þeir sem ferðast saman eiga að sjálfsögðu að halda hópinn en þó ekki aka svo þétt að ef eitthvað hendir fyrsta mann þá nái sá næsti ekki að stoppa. Þetta á bæði við um akstur í góðu veðri og slæmu. Það skipulag sem tíðkast hefur hjá sumum þegar ekið er í slæmu veðri er að menn raða sér upp í tvöfalda röð og aka það þétt saman að menn sjá næsta mann fyrir framan og þann sem ekur við hliðina. Ljóst er að mesta ábyrgðin er á þeim sem fremst fara og mikilvægt að stilla hraðanum í hóf.
• Aldrei skal ofmeta eigin getu eða tækjanna. Nauðsynlegt er að kunna 100% á leiðsögutækin og nota GPS-punkta sem þeir hafa sjálfir sannreynt. Það getur oft verið betra að bíða veður af sér í skála eða grafa sér snjóhús. Alltof algengt er að menn haldi áfram þar til allt er komið í óefni. Það er enginn minni maður þótt hann snúi við en því miður hefur örlað á því viðhorfi að slíkt geri aðeins gungur.
  

     

En slysin verða

Ekki að fara í grafgötur með að vélsleðamennskan er hættulegt sport sem krefst þess að iðkendur sýni alltaf ýtrustu varkárni og noti þann öryggisbúnað sem til er til að lágmarka áhættuna. Jafnframt þarf fólk að gera sér grein fyrir að allur heimsins öryggisbúnaður mun ekki koma í veg fyrir slysin. Stærsti áhrifavaldurinn í því sambandi liggur hjá sleðamanninum sjálfum. Hann þarf fyrst og fremst stöðugt að hafa hugfast hversu víða hætturnar leynast og hegða sér samkvæmt því.

Eftir Halldór Arinbjarnarson 

Ljósmyndarar: Sigurgeir Steindórsson, Smári Sigurðsson, Sævar Sigurðsson